De toekomst van ervaringsdeskundigen?

Door Miriam Krekel

cover Weerman kopie 2
Ervaringswerkers zijn rijk aan levenswijsheid, maar arm aan papieren. Professionals in de ggz hebben diploma na diploma behaald en zijn wellicht óók via de nodige psychische problemen wijzer geworden. Maar daar mochten zij het vooral niet over hebben. Zo is een vreemde scheiding ontstaan tussen ervaringswerkers met psychische makke in hun bagage, en professionals die daar immuun voor zouden zijn. In haar recente proefschrift pleit Alie Weerman voor het neerhalen van deze schutting. Ervaringswerker Miriam Krekel overdenkt de consequenties van dit voorstel.
Transformatie nodig
In mei 2016 promoveerde Alie Weerman cum laude aan de Vrije Universiteit op het proefschrift Ervaringsdeskundige zorg- en dienstverleners. Stigma, verslaving & existentiële transformatie. Het boek gaat over hoe studenten van een hbo-opleiding in de zorg met eigen verslavingservaringen, die ervaringen kunnen integreren in hun beroepspraktijk. Daarvoor is een transformatie nodig, zegt Alie Weerman.Weerman is docent op de Hogeschool Windesheim in Zwolle. Daar zij is coördinator van de afstudeerrichting Ervaringsdeskundigheid in opleidingen op het gebied van Social Work. In die hoedanigheid heeft ze te maken met de manier waarop ervaringsdeskundigheid wordt ingezet. Het viel haar op dat ervaringsdeskundigen in de opleiding komen vertellen over hun ervaringen met verslaving, terwijl studenten met eigen ervaringen rond verslaving juist leerden om die ervaringen niet in te brengen in hun werk. Dat vond ze jammer. Bovendien heeft ze zelf ervaring met verslaving en psychiatrie in haar naaste omgeving, en worstelde ze met de vraag of en hoe ze die ervaringen kon inzetten in haar werk.

Rijk aan levenswijsheid, arm aan papieren
Het resultaat is een eerbiedwaardige pil met veel theorie en persoonlijke ervaringen, op een kunstige manier met elkaar vervlochten. Zelfs de collages die het boek en de band illustreren, zijn kunstige verbeeldingen van het proces dat het boek beschrijft, namelijk hoe je van verslaafde tot ervaringswerker kunt worden.Ikzelf ben een ervaringswerker: ervaringsdeskundig met een baan in de ggz. Rijk aan levenswijsheid, arm aan academische papieren. Anders dan Alie Weerman heb ik in mijn eigen leven of directe omgeving geen ervaring met verslaving.Het is een punt van discussie of een ervaringsdeskundige ervaring moet hebben met het probleem waar de klant problemen mee heeft. Sommigen menen dat specifieke ervaringen niet nodig zijn, omdat het gaat om het gezichtspunt. Ik vind het in de praktijk lastig om cliënten met een verslavingsachtergrond te begeleiden. Voor mij is dat een andere wereld, met andere ‘regels’ dan de ggz. Een ervaringswerker met verslavingsachtergrond kan bijvoorbeeld door de smoesjes van een verslaafde heen prikken, ik niet. Andersom kan iemand die geen ervaring heeft met somberheid mij moeilijker uit een slechte bui trekken.

Ruimte voor Wounded Healers
Stel dat de droom van Alie Weerman realiteit wordt en dat een nieuwe generatie hulpverleners wordt opgeleid die geleerd hebben hun ervaringen te delen en niet een professionele distantie hoeven op te houden. Wat voor consequenties zal dit hebben voor de beroepspraktijk van ervaringswerkers?

verslaving kopieWe weten niet hoeveel Wounded Healers er onder onze behandelaren schuilen: hulpverleners die dit beroep hebben gekozen vanwege hun eigen problemen. Maar op de studiedag ervaringsdeskundigheid 2.0 in Leiden op 21 november 2014, sprak onderzoeker Jaap van der Stel het vermoeden uit dat zo’n veertig procent van de hulpverleners binnen de ggz eigen cliëntervaringen, dan wel ervaringen met partner, kind of andere naasten heeft. Ik vind het een hoopvol teken dat zij zich steeds meer durven openbaren. Ervaringswerkers kunnen behulpzaam zijn bij hun coming out, als voorbeeld en veilige haven.

Laten we fantaseren dat de ggz verandert in een plek waar iedereen zichzelf kan zijn, niet alleen de cliënten, maar ook de hulpverleners. Wat zou dan de consequentie zijn voor het vak ervaringswerker?

 

Bevrijd uit een doodlopende steeg
We zouden dan een tweedeling kunnen krijgen: aan de ene kant de ervaringswerkers die alleen hun ervaringskunde, aangevuld met wat cursusjes, inbrengen en aan de andere kant gediplomeerde hulpverleners met ervaringskennis als extra kwaliteit. Ik kan wel raden welke ervaringswerker dan gekozen wordt: die met het diploma, want de zorg kiest altijd voor zekerheid.

Zou dat erg zijn? Het zou jammer zijn dat een beroepsperspectief wegvalt voor mensen die na veel moeite ‘hersteld’ zijn. Maar in de praktijk vind ik dat perspectief nogal tegenvallen. Het is vaak een doodlopende steeg: een onderbetaalde en ondergewaardeerde functie, die het team voldoende punten levert voor de audit, maar verder niet serieus genomen hoeft te worden.

Aan de andere kant, als alle ervaringskennis van studenten en hulpverleners gebruikt zou worden, kan het hele klimaat drastisch veranderen. Als al die mensen hun professionele distantie laten varen en open zijn over hun ervaringen, heb je dan nog wel ervaringswerkers nodig?

En zou het erg zijn als er geen aparte ervaringswerkers meer zouden zijn? Dat is wel erg kort door de bocht. Ervaringswerkers kunnen een goede rol vervullen, maar het wordt tijd dat ook wij ons perspectief mogen verruimen: we zouden de ruimte moeten  krijgen om ons te ontwikkelen en ook in andere functies te gaan werken, in plaats van altijd en eeuwig maar het cliëntperspectief te moeten vertegenwoordigen. Misschien werken we wel liever in de kantine of in de Raad van Bestuur.

Alie Weerman, Ervaringsdeskundige zorg- en dienstverleners. Stigma, verslaving & existentiële transformatie. Eburon, 2016, 426 blz., € 39,95

Dit artikel werd op 16 januari 2017 gepubliceerd in Tijdschrift Deviant.

 

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *